Doğrusu, Suriye’de Baas rejimi devrildiğinden bu yana en çok onun akıbetini merak ediyordum. Ülkeden kaçmış mıydı? Halep’te yahut Şam’da bir yerlerde gizleniyor muydu? Yoksa yeni periyoda süratlice ahenk sağlayıp biat mı etmişti? Öldürülseydi, mutlaka duyulurdu. Herhalde sağ olmalıydı. Pekala, ancak neredeydi?
2005’ten 2021’de Beşşâr Esed tarafından azledilinceye kadar Suriye müftüsü olarak misyon yapan Pir Ahmed Bedreddîn el-Hassûn’a dair bu sorularım, birkaç gün evvel toplumsal medyada paylaşılan fotoğraflar vesilesiyle yanıtını buldu. Fotoğraflarda, “Avrupai” giysili Hassûn, Fransa’nın Strasburg kentinde görülüyordu. Suriyeli aktivistler de, kendisinin Fransa’ya sığındığını ve orada yaşamaya başladığını argüman ediyordu. Fakat dikkatli tetkikler ve teknik tahliller, kelam konusu fotoğrafların Hassûn’un 2007’de Fransa’ya yaptığı resmî bir ziyaret sırasında çekildiğini ortaya çıkardı. Dahası, Hassûn’un Suriye’den ayrılmadığı, şu anda Şam’da bir yakınının konutunda muhafaza altında olduğu teyit edildi.
Şeyh Ahmed Bedreddîn el-Hassûn’un öyküsü, her açıdan ibretlerle dolu bir safha olarak, Suriye yakın tarihindeki yerini aldı:
Muhammed Edîb Hassûn isimli Nakşibendî piri bir babanın oğlu olarak 1949’da Halep’te dünyaya gelen Ahmed Hassûn, küçüklüğünden itibaren ilmî bir ortamda yetişti. Babası, Halep’in en değerli klasik eğitim kurumlarından Kiltâviyye Medresesi’nin kurucusu Pir Muhammed en-Nebhân’la çok yakın dosttu, Bedreddîn ismini de bizatihi Pir Nebhân koymuştu.
Kendisini tanıyanlar, gençlik yıllarından itibaren Suriye istihbaratına (“Muhâberât”) çalıştığını ve bilhassa ulemâ içinde muhbirlik yaptığını anlatıyor. Bunun mükafatı olarak süratle sivrilen Ahmed Bedreddîn el-Hassûn, 2002’de Halep müftülüğüne atandı. 1964’ten itibaren tam 40 yıl boyunca kesintisiz Suriye müftülüğü yapan Ahmed Keftârû 2004’te ölünce, Hassûn onun yerine tayin edildi. 2008’de babasının vefatıyla onun Nakşibendî şeyhliği postunu da üstüne alan Hassûn, böylelikle siyasî, dinî ve manevî şapkaları üst üste başına geçirmiş oluyordu.
(Baas Partisi’nin 1963’ten 2024’e kadar süren kanlı 61 yıllık iktidarı boyunca, Suriye müftülüğü makamında yalnızca bu iki isim oturdu. Tıpkı Hassûn üzere Ahmed Keftâru da Nakşibendî piriydi. Rejimin baskısı ve katliamları arttıkça, bilhassa İslâmî hassasiyet sahibi insanlarda yalnızca Baas ismine çalışan bu şahsiyetlere yönelik değil, onların kelamda temsil argümanında bulundukları tasavvufa karşı da soğukluk ve hatta nefret uyandı. Suriye’de Selefîliğin gelişim sürecini anlamaya çalışırken, rejimin “makbul dinî yaşam” olarak sunduğu “onaylanmış” tasavvufî akımların siyasetteki rolüne de odaklanmak gerekir. Yoksa fotoğrafın kıymetli bir kısmı gözden kaçırılmış olur.)
Müftülük koltuğuna oturduktan sonra “dinler ortası diyalog havarisi” kesilen Ahmed Bedreddîn el-Hassûn, 2011’e kadar Batılı ülkelere çok sayıda ziyaret gerçekleştirdi. Avrupa Parlamentosu da dâhil olmak üzere konuşma yaptığı platformlarda “İslâm’ın sevgi dili”ni öne çıkaran Hassûn, kendisini şöyle tanımlıyordu: “Pratikte Sünnîyim, sadakatte Şiîyim. Köklerim Selefî lakin kendim sûfîyim.” Hristiyanlara hoş görünme ismine daima İslâm’dan kırpan Hassûn, suratını alamayarak 2010’da şunu söylemişti: “Muhammed bana insanları öldürmemi emretseydi, ben ona ‘Sen peygamber değilsin’ derdim!”
Suriye’deki halk ayaklanmasını “yabancı komplo” olarak okuyan Ahmed Bedreddîn el-Hassûn, 1 Ekim 2011 günü 22 yaşındaki oğlu Sâriye’yi Halep yakınlarında düzenlenen bir silahlı taarruzda kaybetti. Sâriye Hassûn’un Suriye devlet televizyonundan canlı yayınlanan cenaze merasimi, rejime sadakatlerin tazelendiği bir merasime dönüştü. Hassûn tıpkı günlerde yaptığı “NATO’nun bombaları Suriye’yi vurur vurmaz, bizim evlatlarımız da Avrupa kentlerinde canlı bomba olacaktır!” açıklamasıyla manşetlere çıktı.
Oğlunun katli, Ahmed Bedruddîn Hassûn’un rejimle iltisakini daha da derinleştirdi. Değişiktir, sabık Suriye Müftüsü Pir Ahmed Keftârû’nun 32 yaşındaki oğlu Zâhir de, 2 Şubat 1979’da Şam’da vurularak öldürülmüştü. Her iki cinayetin de Baas rejiminin adamları tarafından işlendiğine dair önemli kuşkular bulunuyor.
Suriye’de müftülük makamı 2021’de ilga edildi ve bir devir kapandı. Müftülüğün yerine oluşturulan heyeti ve Suriye dinî hayatının dizaynı noktasında atılan birtakım kritik adımları gelecek yazıda konuşalım.
Zira yeni idarenin önündeki en güç belgelerden biri, Baas periyodunda derin yaralar alan dinî kurumların yine ihyası olacak.
