Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Suudi Arabistan merkezli Al Hades kanalına mülakat verdi.
“Suriye muhalefetinin Türkiye’de taban bulması, çalışması kıymetliydi.” diyen Bakan Fidan, “Türkiye özellikle Suriye muhalefetinin yapan bir halde sorunu çözmesi için çok çalıştı. Astana Süreci bu mevzuda olağanüstü değerliydi, lakin maalesef Esed rejimi tahminen birazdan konuşacağız çok çeşitli sebeplerden ötürü bir türlü bu tahlile yanaşmadı ve bir denklem ortasında kaldı: Ya gücü kendi halkıyla paylaşacaktı, halkıyla barış yapıp ya da dışarıdan gelen hegemonlarla, güçlerle, onu halkına karşı savunan güçlerle gücü paylaşacaktı. Doğal Rusya’yla ve İran’la bu gücü paylaşınca bir arada savaştılar, istedikleri kararları alamadılar. Zira her ülkenin farklı çıkarları vardı ve bir noktadan sonra Esed gerek halkıyla barışmada, gerek milyonlarca insanı geri getirmede, gerek halihazırda Suriye’de bulunan insanlara hizmet götürmede, temel hizmetleri götürmede, iktisatta başarısız olunca artık sistem tabiatıyla çöktü” dedi.
Türkiye’nin Esad rejiminin devrilmesine ait süreçteki rolüne ait soru üzerine Bakan Fidan, “Türkiye böyle bir sürecin asla kesimi olmadı. Harekat başladıktan sonra HTŞ ve öteki muhalifler tarafından harekat başladıktan sonra, bunun en kansız, en sorunsuz, en maliyetsiz formda nasıl olması için ağır bir uğraş gösterdik, lakin onun öncesinde hiçbir ülkeyle yahut hiçbir kümeyle bir ortaya gelip bu türlü bir planlama ve çalışma içerisinde olmadık” tabirlerini kullandı.
Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın’ın 12 Aralık’ta Suriye’nin başşehri Şam’a yaptığı ziyarete değinen Bakan Fidan, “Şimdi biliyorsunuz biz İbrahim Bey’i gönderirken ondan evvel hem bölge ülkeleriyle hem Batılı ülkelerle geniş bir istişare içerisinde bulunduk, Şam’daki yeni idareyle hem bölgedeki ülkeler hem dünya ülkeleri nasıl bağlantı kurmalı? Yaptığımız temaslarla orada genel bir algı ve talebi gördük ve herkesin üzerinde aşağı üst ittifak ettiği muhakkak prensipler vardı. Bunlar terör örgütlerinin yeni periyotta Şam’dan istifade etmemeleri, bilhassa azınlıklara karşı yeterli davranılması. Hristiyanlar, Kürtler, Aleviler, Türkmenler başta olmak üzere. Daha sonra kapsayıcı bir hükümetin kurulması üzere, komşularına tehdit olmaması üzere çeşitli oluşmuş görüşler vardı. İbrahim Bey bu görüşleri milletlerarası toplumun, bölgenin ve bizim natürel ki görüşlerimizi karşı tarafa iletti. Karşı tarafın da datalarını aldı. Biz o dataları aldıktan sonra da esasen cumartesi günü biliyorsunuz Ürdün’de, Akabe Körfezi’nde çok değerli bir toplantı vardı. Oraya gittik ve orada da alacağımız kararlara temel teşkil eden görüşmeler yaptık” dedi.
Bölgedeki devletlerin olgunlaştığına dikkat çeken Bakan Fidan, “Bizim coğrafyamızın toprağı bereketli, insanı verimli ve çalışkan, dürüst. Devletler artık olgunlaşmış durumda. Artık bir ortaya gelip yapabileceğimiz çok şey var. Bizim bildirimiz bu. Yani o dominasyon fikri, emperyal fikirlerin rafa kaldırılması lazım. Yani birilerinin vekil kullanarak bölgede öteki ülkeleri yönetmeye çalışması, birilerinin geri planda para vererek diğer bir şey yapmaya çalışması, menfaatini muhafazaya çalışması evvelden. Yani bunlar bir aksiyon karşı tepki üretiyor, tepki öteki bir aksiyon üretiyor derken bir kısır döngü içerisine giriyoruz. Bölge, artık bu kısır döngüden çıkacak kadar ders almış durumda. Bölgemiz son 20-30 yıldır nitekim inanılmaz derecede büyük bir ateş sarmalının içerisinde. Körfez’dekiler Yemen sorunundan etkilendiler, bizler Irak ve Suriye sorunundan etkilendik. Ben yeni devirde İran’ın da ders çıkartacağını düşünüyorum, İran’a da yardımcı olmamız lazım yapan bir biçimde. Suriye’deki yeni idareye de isteklerimizi ileterek yardımcı olmamız lazım. Ben Türkiye’nin, Suudi Arabistan’ın, Birleşik Arap Emirlikleri’nin, Mısır’ın, Katar’ın bir ortaya gelerek, Ürdün’ün de, bölgedeki kritik problemleri çözmede çok önemli adımlar atabileceğine inanıyorum, Akabe’deki toplantıyla da buna başladık. Kıymetli olan devletlerin samimi olması” dedi.
Suudi Arabistan ile Türkiye’nin Suriye konusunda temas halinde olup olmadığı sorulan Bakan Fidan, “Evet. Tabii var, var konuşuyoruz. Yani Suud makamlarıyla epeyce âlâ ilgimiz var. Çok açık ve samimi konuşuyoruz. Yani hem güvenlik servisleriyle hem Dışişleri Bakanıyla çok dikkatli bir formda bağlantıları götürüyoruz. Burada dediğim üzere yani, her devlet artık kendi olgunluğunu tamamlamış durumda. Kimsenin kimseye palavra söylemeye, tuzak kurmaya hiç mecali de yok. Bu bizlere de yakışmaz, bölgede olgun ülkeler olarak. Suudi Arabistan’ın şu anda çok büyük bir potansiyeli var, büyük bir dönüşümden geçiyor Suudi Arabistan. Başbakan Muhammed bin Selman, Veliaht Prens, hakikaten hem tıpkı anda birçok dönüştürücü hareketi yapıyor, yalnızca altyapıyı değil, toplumsal dönüşümü de şu anda sağlamakla meşgul. Benim gördüğüm, bölgedeki ülkeler Irak, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Katar bunların hepsi kalkınmalarını gerçekleştirmekle meşgul, Mısır da dahil olmak üzere. Herkes savaş olmasın, istikrarsızlık olmasın, altyapılarımızı geliştirelim, yirmi birinci yüzyıla uygun teknolojik yatırımlarımızı yapalım, ticaretimizi ilerletelim, toplumlarımıza daha uygun hizmet yapalım. Bakın, artık Körfez ülkelerinde ve başka ülkelerde niçin çok fazla toplumsal rahatsızlık çıkmıyor? Zira oradaki idareler kazandıkları paraları, petrolden gelen parayı halkına harcıyorlar, temel hizmetleri götürüyorlar, altyapıyı götürüyorlar, eğitimi götürüyorlar, moderniteyi götürüyorlar. Bunlar olduğu sürece yani oradan bir problem çıkmıyor. Ancak halklarına hizmetleri götürmeyen toplumlarda düşünce çıkıyor. Münasebetiyle bizim el birliğiyle, el ele vererek yeni devirde bilhassa Suudi Arabistan’la çok yakın iş birliği içerisinde ve başka kardeş ülkelerle iş birliği içerisinde yeni bir anlayışı, yeni bir vizyonu bölgede daima bir arada hayata geçirmemiz gerekiyor” dedi.
Türkiye’nin Suriye’de sivil ve demokratik bir devlet inşa edilmesini arzuladığını aktaran Bakan Fidan, “Kesinlikle bizim arzuladığımız o, hem sivil hem demokratik bir devlet istiyoruz. Doğal orada şu anda, Suriye, kendi içinde de Beşar Esed’den kurtuldu, ancak yeni devirde de birtakım sorun, sorun alanları olabilir. O mevzuyu çözmede bölge ülkeleri olarak bizim Şam’daki yeni idareye yardımcı olmamız gerekiyor. Esasen asıl çalışmamız gereken nokta da o bir arada bir biçimde. Birincisi Şam, yani bir gecede yahut bir ayda, bir yılda bir İsviçre demokrasisi beklemek çok şey olur, gerçekçi olmaz. Yani oradaki temel meselelerin hali, bir kere idarede kuşatıcılığın yansıması kıymetli. Öbür hem coğrafik olarak hem etnisite olarak orada bir idareye yansıması olmalı. Orada anayasal vatandaşlık üzerinden, yani çeşitli ayrımcılığı da ve bölücülüğü de teşvik etmeden bir bütüncül ulusal devlet hudutları içerisinde idarenin kurulabileceğine inanıyorum. Burada yalnızca bir hassas geçiş periyodu var, o da Suriye muhalefetini oluşturan kümelerin yani kuzeydeki kümeler biliyorsunuz Suriye Ulusal Ordusu, Ulusal Kurtuluş Cephesi ve Heyet Tahrir el-Şam, güneyde de kümeler vardı ve bunların aslında bir süreç içerisinde artık bir konsolidasyona gitmesi kıymetli. Bu hassas bir süreç. Ben bu sürecin düzgün yönetileceğini düşünüyorum. O bahiste elimizden gelen yardımı yapıyoruz. Zira güvenlikle ilgili, asayişle ilgili istikrar sağlandı mı, iktisatla ilgili, ticaretle ilgili, kalkınmayla ilgili, altyapıyla ilgili, temel hizmetleri vatandaşa götürmekle ilgili süreçlere de hızla başlanır” dedi.
HTŞ’nin gelecekte atacağı adımlara ait soru üzerine Bakan Fidan, “Şimdi şöyle bizim rolümüz, biz kendi izlenimlerimizi anlatabiliriz ve onlarla ilgili tahminen şu ana kadarki olan süreç içerisinde tahminen muhakkak platformları oluşturmada yardımcı olabiliriz, bir ortaya gelmede. Lakin her şeyden kıymetlisi ben neyi anlatırsam anlatayım karşı tarafa, Heyet Tahrir el-Şam’ın ve Şam’daki yeni idarenin yaptıklarını gizleyemezsiniz, söyleyemezsiniz. Şayet ben yanlış bir reklam yapıyorsam yalancı çıkan ben olurum. Hasebiyle daima birlikte yeni idarenin, oradaki arkadaşların ne yaptığına bakacağız. Milletlerarası toplumun, bölgesel müttefiklerin, ülkelerin -başta Arap ülkeleri olmak üzere- nasihatlarını dinliyor mu, gerekli adımları atıyor mu? Terörle bağlantı kurmaması, azınlıklara berbat muamele yapılmaması, bunlar başlangıç noktaları, olağanüstü kıymetli. Bayan haklarıyla ilgili hususlar, bunlar kıymetli. Şu ana kadar bunlardan bir şikayet görmedik lakin her şey çok yeni. Hasebiyle bizim tavsiyemiz gerek Amerikalılara, gerek Avrupalılara, gerek bölgedeki ülkelere temas edin, hangi mevzularda hassas olduğunuzu, yani evrensellikle ilgili, yani biz burada ülke çıkarlarından değil, burada bir tane ülkenin çıkarı olur, o da Suriye’nin çıkarı ve Suriye halkının çıkarı. Her ülkenin Suriye ile iş birliği yapmak için ne çeşitten bir beklenti içerisinde olduğunu söylemesi lazım. Ben bu noktada yeni idarenin Suriye’de şu anda çok dikkatli bir diplomatik bağlantı üslubu geliştirdiğini ve dikkatli bir diplomatik lisan kullandığını görüyorum. Fakat evvelce bir laf vardı, bu teyit hususlarında “güven denetime mani değildir” diye. Burada da yani inanç alışılmış ki olacak söylenene lakin hepimiz burada da göreceğiz yani işlerin nasıl gittiğini. Lakin tekrar ediyorum, bizim daima bir arada bölge ülkeleri olarak yeni idareye yardımcı olmamız lazım ki milyonlarca insan, 10 milyondan fazla Suriyeli tekrar konutlarına dönsünler, bir iktisat canlansın. Bölge ülkeleri üzerindeki, Ürdün’ün üzerinde, Mısır’ın üzerinde, Irak’ın üzerinde, Türkiye’nin üzerinde ve Avrupa’nın üzerinde oluşturulmuş basınçlar var. Herkes bu Suriyeli kardeşlerimize konut sahipliği yaptı. Bunların geri dönüp bu basıncın ortadan kalkması da önemli” dedi.
“Esed, İsrail’in gündemine hizmet ediyordu ve İsrail’in güçlenmesine katkıda bulunuyordu diyebilir miyiz?” sorusuna karşılık veren Bakan Fidan, “Şöyle, yani burada realist siyasetler izlemek lazım. Esed’ın yürüttüğü siyaset belirli noktalarda realist siyasetti. Yani burada ben yalnızca yapılan reklamın yanlışlığını anlatmaya çalıştım. Yeni idarenin de ben İsrail’le bir çatışma arayacağını düşünmüyorum. Herkesin kendi hudutları içerisinde kendi işine bakması gerekiyor. İsrail’in Suriye topraklarını işgal etmemesi, ondan vazgeçmesi gerekiyor. Suriye’nin de İsrail’e yönelik bir şey yapmaması gerekiyor. Karşılıklı bir şey olursa o vakit yapılabilir. Onun için tehdit algısını yine tanımlamak lazım. Artık bölgeden İranlı ögeler çekildiler ve İsrail için temel telaş kaynağının belirli noktalarda elimine olmuş olması lazım. Lakin İsrail’in halihazırda en berbat senaryoya nazaran düşünüp, Suriye’deki belirli tesisleri vurması ve aşikâr yerleri işgal etmesi de kabul edilebilir bir şey değil. Yani bu bir bağımsız ülkenin, hükümran ülkenin toprağının gereksiz yere işgalidir, bunu haklı çıkartacak rastgele bir emare olmadan bunun yapılması da gerçek değil” dedi.
İsrail’in Suriye topraklarına düzenlediği taarruzlara ait soru üzerine Bakan Fidan, “Cevabı basit. Suriye halkının kendi vicdanını, çoğunluğunu temsil eden her iktidar, İsrail’in etrafındaki her iktidar, İsrail için bir tehdittir. Beşar Esed, Suriye halkının çoğunluğunu temsil etmiyordu. Halktan meşruiyet alamadığı için dışarıdaki güçlerden meşruiyet alması gerekiyordu. Yeni gelen idarenin Suriye halkının temel kıymetlerini yansıttığı için Artık 20 milyon Suriyeliye sorduğunuz vakit İsrail’le ilgili ne düşünüyorsunuz diye, ne diyecekler? Berbat düşünüyoruz diyecekler. Artık bu makûs fikrin doğal ki iktidarda olması, yasal yansıma bulması İsrail’in işine gelmiyor. Hasebiyle İsrail burada açıkçası en berbat senaryoyu göz önüne alıp buradan bir ziyan gelecek diye birtakım adımlar atıyor. Ancak ben hem yeni idareyle konuştuğum için biliyorum, hem genel kaidelerde değerlendirdiğimizde şu anda yeni idarenin elinde harap olmuş bir ülke var. Milyonlarca insan perişan durumda, bunlara hizmet götürmesi gerekiyor. Bölgede savaşa dayalı, yayılmaya dayalı bir çatışmanın olmaması gerekiyor. Lakin şunu da unutmamak lazım, bölge ülkeleri ve bölge halklarının hassas oldukları birkaç tane sıkıntı var. Kudüs konusu kıymetli, Filistin problemi değerli. Siz, Filistinli Arap kardeşlerimizi çoluk çocuk demeden soykırıma tabi tutarsanız, bu, bölgedeki bütün halkları, bütün devletleri ister istemez isyana götürür. Bunun durması gerekiyor. Gazze’de yaşananlar, Batı Şeria’da devam eden işgal ve ilhak, yani bunların durması gerekiyor. Bunlar bölgeye çok negatif bildiriler gönderiyor ve bölgedeki halklar muhakkak mevzularda mahrumiyeti çekerler lakin kelam konusu Gazze ve Filistin olduğu vakit da seslerini yükseltirler. Yani İsrail’in bunu artık hesaba katması gerekiyor” dedi.
İran ve Rusya’nın Suriye’de soğuk ya da sıcak savaş başlatıp başlatamayacağı konusunda gelen soruya Bakan Fidan, “Tabii ki her vakit için başlatacak yetenekleri olabilir ancak ben İran’ın da Rusya’nın da bunu yapacağını düşünmüyorum. İran da Rusya da son derece gelişmiş karar alma sistemleri olan iki ülke. Alandan gelen bilgileri görüyorlar, yeni periyoda bir an evvel adapte olup devam etmek gerekiyor. Biz yeni devirde de hem İran’la hem Rusya’yla da konuşarak meseleleri çatışmadan, her iki tarafın lehine olacak formda nasıl yönetiriz onu yürütmeye çaba edeceğiz” karşılığını verdi.
Esed’in kardeşi Uzman Esed’ın akıbeti hakkındaki soru üzerine Bakan Fidan, “Bizde bilgi yok. Merak da etmiyorum açıkçası. O, Suriye rejiminin, Suriye’deki yeni idarenin açıkçası işi, savaş suçlularının artık bulunması ve aranması” dedi.
“Suriye’de Ali Memlük, Hüsam Luka üzere mevkidaşlarınız vardı. Bu beşerler daha sonra ülkeden çıkış için yardım bağlamında sizinle bir temasa geçtiler mi?” sorusuna Bakan Fidan, “Geçmediler” yanıtını verdi.
“Geçtiğimiz üç yıl içerisinde Esed’le hiçbir ortaya geldiniz mi Sayın Bakan?” sorusu üzerine Bakan Fidan, “Yok gelmedim. Yani gelmek için teşebbüsümüz oldu, istedik ancak kabul etmediler. Yani ben istedim. Hatta bölgedeki ülkeleri aracı yaptık Irak başta olmak üzere, öbür ülkelerin ismini da söylemeyeyim. Hepsine hayır” dedi.
