İran ve Türkiye, birbirlerini koruyarak her iki devletin varlığını sürdürebileceği tezi üzerine hareket eden iki bölgesel güçtür. Bu yazıyı Türkiye-İran ilgileri üzerinden okumaktan çok, İran’ın kendi bölgesel stratejisini ele alan bir tahlil olarak kıymetlendirmek gerekir.
Her ülke, jeopolitik pozisyonu, tarihi, coğrafyası, elindeki güç ögeleri ve devlet kapasitesine nazaran dış siyaset ve güvenlik doktrinini geliştirir. İran, 1978 İslam Devrimi’nden sonra ihtilal siyasetinin en besbelli tarafı olarak “İslam ihtilalini yayma” stratejisini benimsemiştir. İhtilalin birinci yıllarında üniversal İslam bildirisi öne çıkarken, vakit içinde bu bildiri, Fars milliyetçiliği ve radikal Şii mezhep taassubuyla harmanlanmış, Pers imparatorluk gururuyla birleşen bir ulusal ideolojiye dönüşmüştür.
Son yirmi yılda İran’ın en besbelli siyaseti, “İran anakarasını inançta tutmak için bölge ülkelerini kaos ve kaos içinde bırakmak” olmuştur. İran, başta Irak olmak üzere Suriye, Lübnan ve Yemen’de bir sistem kurma eforu içine girmemiştir. Irak, ABD tarafından işgal edilmiş, var olan devlet yapısı çökertilerek büyük bir yıkıma uğratılmıştır. Saddam devri boyunca sürgünde olan birçok yönetici, işgal sonrası Irak siyasetinde yer almış ve bu durum, ABD’nin Irak’ı bir manada İran’a teslim ettiğini göstermiştir. Lakin 30 yıldır İran tesirinde olan Irak, kalıcı bir devlet tertibine kavuşamamıştır.
Irak özelinde değerlendirdiğimizde, Kalkınma Yolu Projesi, Türkiye-Irak bağlarının yine güçlenmesi ve PKK’nın Türkiye tarafından baskılanması, Irak’ın güçlü bir üniter devlet olma ümidini artırmaktadır. Irak nüfusunun %60’ını Şiiler oluşturmasına karşın, bugün Irak halkı, İran İslam Cumhuriyeti’nin kendileri için bir tertip kurma uğraşı içinde olmadığını fark etmiştir.
İran, dolaylı bir biçimde PKK’nın Irak’taki varlığından ve DEAŞ belasının Irak kentlerini işgal etmesinden mutlu olmuştur. ABD’nin DEAŞ’ın işgal ettiği alanları PKK ile yer değiştirmesi, İran ise benzeri bir siyasetle Irak ordusunu Şii milislerle doldurmak için emsal bir siyaset izlemiştir. Fakat son periyotlarda Irak, rasyonel adımlarla kendi milletinin geleceğini merkeze alan siyasetler geliştirmektedir.
Bir periyot Tahran’da eski bir İran Dışişleri Bakan Yardımcısını ziyaret ettiğimizde, şu tabirleri kullanmıştı: “ABD bizimle 10 yıl savaştı, Irak’ı işgal ederek bize teslim etti. Şiilerin baş düşmanı Afganistan’ı da işgal etti. Her iki ülkeyi de İran’da sürgünde yaşayan beşerler yönetiyor.”
Arap Baharı başladığında, İslam dünyasının en kapalı idarelerinden biri olan Hafız Esad rejiminin ülkesinde halk isyanı başlamıştı. Nusayriler, Hristiyanlar, Türkmenler Araplar ve öbür ögeler, halkın %90’ı Esad rejimine karşıydı..
Başta ABD ve Batılı ülkeler, Suriye’de bir halk ihtilaline dayanak vermedi. İran ise ihtilal sürecini ustalıkla silahlı şiddete sürükledi ve rejimin ardında durdu. Ayrıyeten, Rusya’nın açık denizlere inme gayretini kullanarak Rusya’yı Suriye’ye davet etti ve ihtilalin muvaffakiyetini on yıl geciktirdi.
İran, Suriye’de bir tertip kurma eğiliminde olmadığı üzere, ne Cenevre ne de Astana süreçlerinin işletilmesine müsaade etmedi. Suriye bu formda kırk yıl geçirse İran’ın kaos teorisine hizmet etmeye devam edecekti. Halkın %90’ının durumu İran’ın umurunda olmadı ve olmayacaktı. Ne kadar milis taşıdıysa ne kadar askeri generali sisteme dahil ettiyse, tüm stratejileri Suriye’nin devlet olmaması ve bu kaos ortamının devamı için tasarlanmıştı.
İran’ın nüfuz alanına aldığı ülkelerde, bu ülkelerin ulusal çıkarlarını ve halkın taleplerini hiçe sayması ve buna karşılık Türkiye’nin sistem kurucu vasfının belirginleşmesi, İran’ın siyasetini bütünüyle açığa çıkarmıştır. Batı hegemonyasının zayıflaması ve tertip kurma kabiliyetinin inkırazı, İran’ın kaostan beslenme stratejisi. Buna karşılık, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yüksek iradesi ve Türkiye’nin yalnızca kendi çıkarlarını değil, Irak, Suriye, Afrika milletleri ve Türk devletlerinin geleceğini de düşünmesi, Türkiye’nin bölgedeki tesirini besbelli hale getirmiştir.
İran bugünden itibaren şunu görmelidir komşu ülkelerinin gücü ve istikrarın tıpkı vakitten kendi istikrarıdır. Fars gururu bu dönüşüme fırsat verir mi bilmem
Türkiye, imparatorluk derinliği olan ve ticaretle geçinen bir ülkedir. Bölge ülkelerinin istikrara kavuşmasını direkt Türkiye’nin gücünü desteklemektedir. Tarihi, kaideler ve jeopolitik istikrarlar değişirken, Türkiye’nin bu değişime ayak uydurma kapasitesi bölgesel barış ve nizam için umut vadetmektedir.
İnsanlık, Gazze’de olup biten vahşetle birlikte, Batı sömürgeciliğinin insanlığa mevtten diğer bir şey vaat etmediğini bütün çıplaklığıyla görmüş oldu.
Dünyada oluşan Erdoğan ve Türkiye tesiri muhafazakâr korkaklıktan arınmış akademi tarafından ağır bir formda ele alınıp paradigması güçlü hale getirilse bu tesir daha ölümsüz hale gelir. Görelim Mevla neyler.
