8 Şubat 2025 Cumartesi… Arka geriye iki kısa haber basına yansıdı. Birinci haber
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın
İranlı mevkidaşı
A. Arakçi
ile yaptığı telefon görüşmesiydi. Rutin bir haber üzere görünebilir. Lakin tam bir saat sonra yansıyan ikinci haber gazetecilik sezgilerime istikamet veren alarm zillerinin çalmasına neden oldu.
Buna göre
MİT Başkanı İbrahim Kalın
Tahran’a gitmiş,
İran İstihbarat Bakanı İ. Hatib ve Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu Genel Sekreteri A. E. Ahmediyan
ile bir ortaya gelmişti. Tıpkı gün yaşanan bu iki gelişme neyin habercisiydi? Araştırdım.
Son devir Türk-İran ilişkileriyle
ilgili
ilginç bilgi ve tahlillere ulaştım. Anlatacağım fakat evvel yaşananların art planına ait birkaç parametreyi vurgulamam gerekiyor.
***
Bir
. Türkiye ve İran, iki komşu, devlet ve halktır. Dostluğu ve uygun bağlantıları koruma etmek iki ülkenin de çıkarına. Öte yandan, ortada yüz yıllara sari bir rekabet var. Rekabet uygundur. Gözetilmesi gereken ince çizgi ise şudur: Ulusal güvenliğe tehdit, düşmanlık doğurur.
İki
. İran, iki kıymetli mevzuda
tarihin yanlış tarafında durdu
. Karabağ’da Müslüman bir halkın topraklarının gasp edilmesini askeri, ekonomik ve siyasi olarak destekledi. Suriye’de ise, bu topraklara yabancı, zalim bir ideolojiyle (Baas) beslenen Esad’ı, kendisine stratejik müttefik olarak seçti. ABD’nin Irak işgali, İran’a, Irak-Suriye-Lübnan sınırındaki
direniş eksenini
oluşturması fırsatını verdi. Suriye’deki
Baas ideolojisinin “direniş ekseninin kilit taşı” haline gelmesi ironiktir
. Lakin birebir vakitte reelpolitik.
Üç
. Karabağ’da Azerbaycan zaferi İran’a yer kaybettirdi. 7 Ekim sonrası bölgesel değişim İran’ın tesirini zayıflattı.
Esad’ın devrilmesi İran’ın on yıllardır kurmaya çalıştığı direniş eksenini yıktı.
Bu süreç İran’ın, durum değiştirmesi ve bölge istikrarını desteklemesi için bir fırsattı. Lakin bu fırsatın değerlendirilmeyeceği anlaşılıyor.
Dört. İran’ın dini lideri Hamaney
, halkın yeni Şam’a karşı direniş başlatacağını öngördüğünü söylemişti (25 Aralık).
İran Dışişleri Bakanı
da “Erken sevinmeyin” uyarısı yapmıştı. Geçtiğimiz günlerde
Suriye ordusu ile Lübnan Hizbullah’ı ortasında hudut çatışması çıktı. Esad’ın aranan adamları da, Şam’ı yıpratmak için silahlı kümeler oluşturmaya başladı.
İsrail’in planının Ahmet Şara’yı devirmek olduğunu, tıpkı gayesi
PKK’lı teröristlerin, yarı resmi İran haber ajansı Mehr’de
söz ettiğini yazmıştık (Bakınız,
ABD Suriye’deki O Kamptan Çekildi, 4 Şubat
).
Beş
. ABD Başkanı Trump,
İran’a maksimum baskı kararnamesi imzaladı
. İsrail, İran’ın nükleer kapasitesini gaye almak istese de Trump bundan uzak duruyor. Nükleer müzakerelere kapı araladı.
***
Mevcut tablo bu. Pekala, yaşanan son diplomatik/istihbari trafiği bu tablonun üzerine nasıl oturtabiliriz?
Bir
. İran, Suriye’deki mevcut tablonun değişmesini ister. Lakin her ihtimale yatırım yapar. Tahran, Ankara’dan Suriye-İran alakalarının gelişmesi için takviye istiyor. “
Suriye’yi bizimle konuşması için teşvik edin” diyorlar
.
İki
. Yaşanan bölgesel güç erozyonu, İran içinde huzursuzluk yarattı. Tahran kimseyle konuşamıyor.
Bölgesel güç sıklet merkezi Ankara-Riyad çizgisine kaydı
. Türk mevkidaşlarıyla tıpkı kareye girmek, İranlı yöneticilerin iç siyasette “Her şey yolunda, oyundayız” iletisi vermesi manasına gelir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Tahran’ı ziyareti konusunda ağır bir talep var.
Üç
. Birkaç haftadır yazıyorum. İsrail, terör örgütü PKK/SDG ile yakından ilgileniyor. Örgüt, İsrail ağzıyla konuşuyor (Bakınız,
PKK İsrail’in Kucağında, 28 Ocak
). Lakin bu madalyonun bir yüzü. Öteki yüzünde İran duruyor. Reelpolitiğin cilvesidir: İsrail’in desteklediği PKK’lı teröristler, Suriye’de, Tişrin Barajı çervesinde, SMO kuvvetlerini gaye almak için İran kamikaze dronlarını kullanıyor.
Dört
. İran’ın, PKK ile kurduğu amorf alakaya daha evvel değinmiştik (İran’la Güç Bahisler, Ocak 2024). Tahran, PKK’nın kendisine tehdit oluşturmayacak, Türkiye’nin gücünü alacak bir durumda durmasını, silah bırakmamasını ister. Deniyor ki… Direniş ekseni Suriye’de kırıldı. İran, Suriye’de kaybettiği saha gücünü, yani, Lübnan’a uzanan
direniş ekseninin kayıp Suriye halkasını, PKK ile tahkim etmek istiyor
. Öbür bir deyişle…
Tahran, Suriye’de kopan halkanın yerine, terör örgütü PKK’yı koymaya çalışıyor
. Bu büyük bir bilgidir. Üzerinde durulması gerekir.
***
İmralı’daki elebaşının “
15 Şubat’a kalmasın
” denilen, lakin şimdi yayınlamadığı görüntü iletisini, SDG/PKK’dan Şam’a giden karışık sinyalleri, “Diyelim ki Öcalan davette bulundu. Tek bir davet ile bu iş biter mi?” diyerek
örgütün durumunu ilan eden Murat Karayılan’ın sözlerini
bu tablonun neresine koyabiliriz?
Örgüt teslim bayrağı çekmeden evvel etrafına bakıyor
. Bölgesel konjonktürde
İsrail ve İran’ı can simidi olarak görüyor
. Silah bırak davetine vereceği cevabı vakte yayması bu yüzden. Lakin sıkıntı oyunu bozar.
