Nicholas Epley, ‘Aklıselim’ isimli kitabında şöyle sallantılı bir gerçeklik kuruyor: “Nehrin bir tarafında duran bir adam karşı taraftaki adama, ‘Hey, ırmağın karşısına nasıl geçerim?’ diye bağırır. Başka adam, ‘Sen esasen ırmağın karşı tarafındasın’ diye karşılık verir.”
Hayatın içindeki her durumda, yaşadığımız her hadisede bu türlü bir ikilemle imtihan ediliyoruz. Bir kendi durduğumuz yer var, bir de onun karşı tarafı… Bulunduğumuz yer bizim gerçekliğimiz, o gerçeklikten bir ‘karşı taraf’ inşa ediyoruz. Kendimizi haklılardan görüyorsak, bize benzemeyenler haksız oluyor, biz yeterliysek onlar kötü… Doğruyu biz biliyorsak, karşı taraf otomatikman yanlış… Biz bilgiliysek, onlar cahil… Biz seçkinsek, karşıdakiler ayak grubu, pislik ya da ikinci sınıf… Bunun aykırısı de mümkün olağan; kendi olumsuzluklarını, olumlu her şeyi karşı tarafta konumlandırarak mahkum edenler, kendi nahoşluk sanısından çıkarak karşı tarafın hoşluğunu kutsamaya varanlar da var. Karşı taraf ile ilgili olumlu ya da olumsuz kanaatlerimiz, aslında kendimizle ilgili idrakimizin otomatik sonucu oluyor birden fazla vakit. Demek işin belirleyici kısmı, kendimizle ilgili fikir ve kanaatlerimiz oluyor.
Aynı kitapta, Nicholas Epley’in bu varış noktamızı destekleyen, “Kendinizle ilgili mevcut gerçekleri bilmediğinizde, şuurunuz ikna edici bir kıssayı bir ortaya getirir” halinde bir cümlesi de var. Yani bizler şayet kendimizle ilgili gerçek kanaat, analiz, tespit ve kararlara sahip değilsek, bu muhasebeyi yanlışsız biçimde gerçekleştirmemişsek, şuurumuz bizim yerimize mevcut gereç üzerinden boşlukları dolduruyor. Mevcut gereç gerçeklerle ne kadar uyumluysa o kadar uyumlu, değilse bir o kadar uyumsuz!
Bugünün insanları, bir ihtilaf beklenmeyecek nitelikteki sorunlar de dahil olmak üzere çabucak her bahiste iki başka ‘karşı’da konumlanabiliyor. Bizim toplumumuzda bilhassa bu türlü bu. Herkes kendi pozisyonunu yanlışsız, kendi pozisyonunun karşısına düşenleri de yanlış kabul ettiğinden tartışmaların makul sonuçlara bağlanması kabil olmuyor. Kemikleşmiş önyargılar, analitik kabiliyetleri yok ediyor. Hiç kimse önyargılarından taviz verip yerine aklıselimi koyamadığından keçilerin hiçbiri köprüden geçemiyor, köprünün üstünde tokuşup duruyorlar.
Mutlaka her problemin bir doğrusu, bir yanlışı var. Lakin birçok vakit hakikat ve yanlış, bizim sandığımızdan daha muğlak, daha anlaşılması sıkıntı olabiliyor. Üstelik çabucak her sıkıntıda baş karışıklığı, saptırma, manipülasyon, algı oluşturma peşinde sayısız öge yolumuzun üstünde faaliyet halinde… Yapılacak tek şey var; çabuk etmeyip, kendimizi baştan haklı görmeyip, bilgiye ulaşmaya, hakkaniyetli bakmaya, menfaatimize olmasa da doğruyu aramaya çalışmak gerekiyor. Yani aklıselimi devreye sokmak gerekiyor. Bunun yolu en başta önyargıları, hazır karşılıkları, klişe yaklaşımları ve dış saiklerin kışkırtmasıyla ortaya çıkan zihin tuzaklarını devre dışı bırakabilmekten geçiyor. Bunu yapabilirsek; sorunları yalın haliyle görmeye, anlamaya, gerektiğinde doğruları kendimize karşı savunmaya çalışmak için zihnimizde hararetlerin boğuculuğundan ari bir serin bölge oluşturabiliriz. Kemikleşmiş yargıların, fesata ve hasete varan nefsi birikimlerin, aidiyet görünümlü tutuculukların, basiret noksanlıklarının zihinlerimizi kireçlendirmesini önlemenin önyargılarından temizlenmiş bir zihinle ve lekesiz bir içtenlikle hakkaniyeti aramak dışında bir devası yok.
…
Zalim Baas rejiminden ve eli kanlı Esed diktatoryasından kurtulan Suriye halkının memnunluğunu paylaşıyor, onlar için bundan sonra her şeyin en güzeliyle hayat bulmasını temenni ediyorum.
