Suriye halkının Esad rejiminden kurtulması tarihi bir dönüm noktası teşkil ediyor. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Fransız mandası, askeri diktatörlükler, İsrail’le savaş, Baas rejimi ve iç savaş deneyimlerini yaşayan Suriye, birinci kez halkın tercihlerine dayanan bir idare kurma fırsatını yakalamış durumda. 60 yıldan fazla bir vakittir Baas rejiminin her türlü baskı, azap ve sindirme siyasetlerine maruz kalan Suriye halkının legal siyaset yaparak ülkeyi yine inşa etmesi gerekecek. Ülkenin demokratik siyaset deneyiminin kıtlığı, devlet kurumlarının zayıflığı ve bölgesel istikrarlar özgür ve demokratik bir Suriye’nin ortaya çıkmasının önündeki pürüzlerin büyüklüğüne işaret ediyor. Buna karşın Suriye muhalefetinin bir 10 günde gösterdiği siyasi ferasetin umut verici olduğunu da vurgulamak gerekiyor. Yeni Suriye’nin inşası sürecinde farklı bölgesel dinamiklerin baskısına karşın halkın iradesine dayanan bir sistem kurmak en temel meydan okuma olarak öne çıkıyor.
Arap Baharı Suriye’nin kapısını çaldığında Esad rejiminin halk ayaklanmalarını şiddetle bastırmaya çalışması 13 yıllık iç savaşın başlangıcı olmuştu. Türkiye’nin bütün telkin ve teşebbüslerine karşın rejimin siyasi bir tahlil üretmektense halkı terörize ederek sindirmeye çalışması Baas rejimi genlerinin değişime müsaade etmeyeceğini göstermişti. Esad’ın rejimi korumak ismine el-Kaide ve PKK üzere kümelerin varlığına göz yumarak muhalefeti bölme stratejisine başvurdu. Bu halde ülkenin toprak bütünlüğünden taviz vermekten çekinmeyen Esad, İran ve Rusya’nın yardımını alabilmek için de ülkenin egemenliğinden vazgeçti. İsrail’le de resmen ismi konulmamış bir muahede üzerinden rejimini sağlama almaya çalışan Esad’ın siyasi meşruiyetini büsbütün yitirmiş olmasının dış güçlerin yardımıyla ikame edilemeyeceğini görmüş olduk.
Otoriter rejimlere karşı oluşan bölgesel halk hareketlerinin Arap ‘kışına’ dönüştüğü Suriye, otoriter rejimlerin ne kadar dirençli olduğuna ait geniş bir akademik literatür ortaya çıkardı. Yarım milyondan fazla insanın hayatını kaybettiği ve milyonlarca insanın mülteci haline geldiği Suriye iç savaşı, otoriter rejimlerin ayakta kalma kıymetine her türlü kardı oynayabileceğinin en kıymetli örneklerinden biri oldu. Ortadoğu’daki baskıcı Arap rejimleri, memleketler arası sistemin taleplerini yerine getirdikleri sürece içerde siyasi meşruiyet inşa etmek zorunda olmadıklarına ikna olmuşlardı. Suriye’deki Baas rejimi de İsrail’e karşı direniş sınırının kesimi olduğu argümanı üzerinden meşruiyetini sağlamaya çalıştı. Bu argümanın adeta çete devletine dönüşen rejimin bekası için kullanılan boş bir telaffuz olduğunun anlaşılması, otoriter rejimlerin dayanıklılığının ne kadar çürük olduğunu gösterdi.
Esad rejiminin halkını temsil etmeyen bir azınlık idaresi olduğunun farkında olması, bölgesel dinamiklerin yarattığı fırsatları kıymetlendirerek ayakta kalma stratejisine yönelmesini sağlamıştı. Bu siyaset, bölgesel istikrarlar değiştiğinde yeni bir strateji üretecek dinamik bir siyasi akıl üretme kabiliyeti gerektiriyordu. Hafız Esad’ın bu stratejiyi uygulama başarısı karşısında oğlu Beşar Esad, babasının uyguladığı acımasız baskı ve sindirme prosedürlerinin kâfi olacağını düşündü. Rejimin en büyük sorunu olan temsil ve meşruiyet sıkıntısını halkın farklı kısımlarını içine alacak bir siyasi sistem üreterek çözmesi gerekiyordu. Bu türlü bir sistem üretmek bir yana rejimin nerdeyse bütün kesitlere düşman muamelesi yapması uzun vadede rejimin altını oyan temel faktör oldu.
Arap Baharı ayaklanmaları karşısında gerekli yeni siyasi aklı üretemeyen Esad rejimi, İran’ın Lübnan’a ulaşan çizgisi muhafaza muhtaçlığı, İsrail’in ‘bildiğimiz şeytan’ stratejisi ve Rusya’nın da Amerika’nın rejim değişikliği pratiğine karşı koymak istemesi üzere dinamiklerden yararlanmaya çalıştı. Türkiye ısrarla bu dinamiklerin kalıcı olmadığını ve gerçek istikrarın halkın taleplerine dayanan bir sistem kurmak olduğunu anlatmaya çalıştı. Esad kendi rejiminin Rusya ve İran’ın insafına kaldığı bir denklem üretmeyi tercih etti. Lakin son birkaç yılda yaşanan bölgesel gelişmeler, bu ülkelerin Esad rejimini ayakta tutma kapasitesini zayıflattı. Rusya’nın Ukrayna savaşına ve İran’ın da İsrail’le bölgesel savaşa odaklanması, Suriyeli muhaliflerin rejim aleyhine ilerlemeleri için uygun bir ortam yarattı.
Suriye muhalefetinin 10 gün üzere kısa bir müddette rejimi devirmeyi başarmasının gerisinde yıllar süren bir hazırlık periyodu olduğu açık. Bilhassa rejimin yalnızca askeri güçle değil siyasi aklın devreye girmesi sayesinde çözüldüğü bir sürece şahit olduk. Muhalefetin Halep’e ve Şam’a gerçek ilerlerken rejim güçlerine intikam hissiyle yaklaşmayacağını göstermesi en kıymetli siyasi atağı oldu. Muhalefetin halkın bütün kesitlerini yanına alacak bir lisan benimsemesi ve rejim güçleri dahil herkese yeni Suriye’nin inşasında birlikte hareket etme bildirisi vermesi Esad’ı büsbütün yalnızlaştırdı. Bundan sonra hem bu vizyona sadık kalmak hem de süreci aksatacak bölgesel gelişmeleri yönetmek Suriye muhalefetinin en değerli testi olacak. Açık siyaset deneyimi son derece hudutlu olan bir ülkede her kesiti sürece dahil etmek ve memleketler arası istikrarları yönetmek hiç de kolay olmayacak. Bütün bu risklere karşın, Türkiye üzere bölgede istikrar ve barış için büyük maliyetler ödeyen bir destekçisinin olması Suriye’nin en büyük avantajı olacak.
