Büyüklerimiz ‘Şerefü’l yer bi’l mekîn’ kelamıyla, yerin gururunu orada mekin olan -oturan, yerleşen- bireylere nisbet etmişler; mekinle tıpkı kökten türetilen mekînet sözüyle de o erdem sahiplerini oturaklılık, ağırbaşlılık, vakar ve temkin vasıflarının içine çekmişlerdir.
Bu kentlerde ikamet edenler ya da ziyaret niyetiyle buralarda bulunanlar, zikrettiğimiz ilahî-nebevi bağları nedeniyle onlarda aslında var olan erdemden, beşerden önce meleklerin kesintisiz tavaflarını, zikirlerini, ibadetlerini taklit ederek hisse alırlar.
Nitekim Semîn el-Halebî’nin kaydına nazaran de “Sözlük bakımından el-mekân sözü, ‘nesneyi içeren (yer)’dir. Birtakım kelamcılara nazaran ‘mekân’ bir araz olup içeren ve içerilen olan iki çeşidin bir ortaya gelmesidir ki, birebir vakitte içeren cismin yüzeyi içerilen cismi kuşatır. Çünkü kelamcılara nazaran yer, iki cisim ortasındaki ilgidir.” Hasebiyle mezkûr üç mescit iki cismin münasebetinden evvel mana/maneviyat bakımından insanlara muhtaç değildir, aksine beşerler daha fazla sevaba erişebilmek için onlara muhtaçtır.
İlettiğimiz bu bilgilerle büyüklerimizin “Şerefü’l yer bi’l mekîn” kelamıyla neyi kastettikleri açıklığa kavuşmuş olmalıdır. Çünkü havzaları/beldeleri/şehirleri erdemli kılan insan cisminin lakin yer olmaları bakımından onların cismiyle kurduğu ilgiye tabidir ki, böylelikle insan ve ilgi sözleri kent sözünün önüne geçer.
Şehirlerin tahrip olma özelliği ve bu tahribin lakin insan tarafından kıssa edilebilmesi ise kelam konusu öne geçmenin birinci nedenidir. Zira hafızayı, anıyı yalnızca beşerler taşır. Böylelikle var iken yok olanın bilgisi lakin insan sayesinde varlığa salt suret olarak tekrar girer ve bu kabiliyetlerine nazaran beşerler, ilgili anıyı ve hafızayı nakletme seviyeleri itibariyle kente şahsiyet/hatıra/hikaye kazandırmaları bakımından ikametleri yoluyla ona onur bahşederler.
Örneğin varlığı M.Ö. 4000’li yılara kadar geriye götürülen ve müverrihlerce ‘Mütenezzihat-ı arziyyeden’ sayılan Şam kentinin Hz. Nûh’un oğlu Sâm’ın oğulları tarafından -Hz. İbrahim’in doğumundan beş yüz yıl önce- kurulduğu; ismini ise Süryanice’deki söyleminden aldığı rivayet edilmiştir.
Şam, M.Ö. 1500’lü yıllardan itibaren tarihi kayıtlarda yer almaya başlamış; Amarna tabletlerinde isminin Akkadca Di-maş-ka olarak geçtiği ve hasebiyle Semitik olduğu ileri sürülmüştür. İsmi ile ilgili dikkate paha bir rivayet de Şam’ın Kabe’nin solunda / şimalinde olması ve Kenânîlerden bir kısmının sola / kuzeye gitmelerindendir.
İslam’dan evvel Babilliler, Romalılar, Sasaniler… periyodunu yaşamış olan Şam, bizim tarihimize Peygamberimiz Aleyhisselam’ın ticari seferleriyle girmiş olup, yolu asıl Hz. Ebû Bekir vaktindeki Ecdadeyn savaşıyla Müslümanlara açılmıştır.
Hz. Ömer dönemindeki iki savaştan sonra Hz. Hâlid b. Velîd tarafından fethedilmiş lakin bu fetih Herakleios’un gönderdiği büyük bir Bizans ordusunun Yermük savaşında yenilmesiyle katılaştırılmış, Reşit halifelerden sonra Emeviler, Abbasîler, İhşidîler, Hamdanîler, Fatımîler, Selçukîler, Zengîler, Eyyûbîler, Osmanlılar… Şam’a hükmetmişlerdir.
Bize yakın vakitte ise İngilizlerin işgaline uğrayan Şam, 1946 yılında bağımsızlığını kazanan Suriye’nin başşehri olarak, 1963 yılında bir darbeyle işbaşına gelen Baas Partisi’nin (Siyasal Alevilerin) zulmü altındayken, bugünkü kurtuluşunu yaşamıştır.
Devlet yöneticilerimizin ziyaretleri nedeniyle sıcak gündem unsurumuz olmasını paranteze alıp, ‘Şam’ dendiğinde zihnimizde oluşan birinci suretin/imgenin ne olduğuna bakacak olursak, hakimiyet zamanlarının ya da hükmeden devletlerin pek hatırlanmadığını lakin Şam’ı Şam kılan isimlerin asla unutulmadığını fark ederiz.
Nitekim Şam dendiğinde Hz. Adem, Sam, Peygamber Aleyhisselam, Reşit halifeler; İslam mülkünün birinci sultanları Ebû Süfyân, Muâviye, I. Velid; Emâcûr et-Türkî, Atsız, Selahaddin Eyyûbî, Yavuz Sultan Selim… isimlerini takiben birçok fakihler, kıraat alimleri, müfessirler, muhaddisler, mütekellimler, mutasavvıflar, sanatkarlar, edebiyatçılar ve felsefeciler… hafızamızda tekrar canlanıp, hatıramıza gelirler.
Böylece sıcak gündeme tabi olan zihnimizde Şam’dan çabucak evvel kurtarılan Nevâ kasabası İmam Nevevî nedeniyle belirginleşirken; Emeviye mescidinde Selahaddin Eyyûbî’nin hayali; Hakan Fidan ile Ahmed El Şara’nın Kasiyun Dağı’nda içtikleri çayda o dağın eteklerinde medfun olan İbn Arabî’nin, Tilimsânî’nin… suretleri zuhur eder.
İşte bu sebeple biz de büyüklerimiz üzere ‘Şerefü’l yer bi’l mekîn’ dedik.
