İmam Nevevî, Müslümanların zikrine Şam bağlamında kandil mecazıyla giren büyüklerimizdendir. Bu nedenle onu ayrıyeten hatırlatmayı gerekli gördük.
Umarız bu vesileyle okurlarımızın da onun ruhuna bir Fatiha armağan etmelerine vesile oluruz.
Tam ismiyle Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Gurur b. Mürî en-Nevevî (v. 676/1277), Suriye’nin Havran bölgesindeki Nevâ köyünde doğmuş ve kendisinin de tercihi olan Nevevî nisbesiyle şöhret bulmuştur.
Medrese eğitimini Şam Revâhiyye medresesinde Şafiî hocalardan sarf-nahiv, fıkıh, hadis ve kelam okuyarak tamamlayan Nevevî, genç yaşta hacca gitmiş, Medine’deki alimlerden de dersler almıştır.
“(Nevevî’nin) Kılığı kıyafeti zamanının alimlerinin özel giysi kuşamına hiç benzemezdi. Sırtındaki kaba dokunmuş pamuk elbise ve başındaki küçük sarığıyla onu gören Dımaşk’ı gezmeye gelmiş Nevâlı bir köylü zannederdi.
Ömrünü ilme nikahlayan Nevevî hiç evlenmedi. (…) Ahirete duyduğu hasret sebebiyle dünya zevklerine, yiyip içmeye, giyinip kuşanmaya, (…) rahat yaşamaya bedel vermezdi. Günde bir kere geceleyin, yalnızca bir çeşit yemek yerdi. (…) Yalnızca seher vakti su içerdi. Karla soğutulmuş suyu içmez, rutubeti uyku getirir diye salatalık bile yemezdi. (…) Talebeliğinden itibaren kazandığı az ahenge alışkanlığını (…) hayatı boyunca uyguladı.
(…) Dımaşk’ta yetişen meyveleri yemezdi. Bunun sebebini soran talebesi İbnü’l-Attâr’a, Dımaşk’ta pek çok vakıf toprağı bulunduğunu, bunların titizlikle yönetim edilmediğini, iştirakin legal bir halde yapılmadığını, hasebiyle meyvelere haram karıştığını söyledi. Babasının getirdiği yiyeceklerle geçimini sağlar, yalnızca onun getirdiği incirleri yerdi. (…)
En büyük ibadetin samimi bir niyetle helâl ve haramları öğrenmek olduğunu söyleyen Nevevî, hayatı boyunca kimseden bir kuruş almadı. Misyon yaptığı medreselerden kendisine verilen aylıkla kitap alır, sonra da bunları o medreseye vakfederdi. Eşrefiyye darülhadisinden hiç maaş almadı. Onun bu hali hak mefhumuna ne büyük kıymet verdiğini göstermektedir. Nevevî’yi yakından tanıya birtakım alimler onun bir sahabî üzere, kimileri ise bir tabiî(n) üzere yaşadığını söylemişlerdir.” (Riyâzü’s-sâlihîn – Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, trc ve şerh: Yaşar Kandemir, Lütfi Çakan, Raşit Küçük, Erkam Yayınları, İstanbul 2014)
Nevevî’nin hadis, fıkıh, Kur’an, lisan ve tabakat konulu birçok kitabı yazma eser olarak bizim kütüphanelerimizde de bulunmakla birlikte onlardan üstte yayın bilgisin ilettiğimiz Riyâzü’s-sâlihîn ile şu iki kitabı daha ulaşılır durumdadır:
1-İmam Nevevî, Kırk Hadis, trc.: Babanzâde Ahmed Naim, haz.: Asım Cüneyd Köksal – Ayşe Güler, Ketebe, İstanbul 2022
2-İmam Nevevî, el-Ezkâr -Resûlullah’ın Lisanından Dualar ve Zikirler, trc.: Abdülvehhab Öztürk, Kahraman, İstanbul 2005
Sünnet bilgi ve terbiyesinin temel kaynaklarından olan Riyâzü’s-sâlihîn’in Türk okurlarının başucu kitaplarından biri olduğu malumdur. Yaşar Kandemir, İsmail Lütfi Çakan ve Raşit Küçük hocalarımızın çevirilerinin yanı sıra şerhleriyle Riyâzü’s-sâlihîn’in okunmasına ve yanlışsız anlaşılmasına yaptıkları katkı da özel bir teşekkürü hak etmektedir.
Nevevî, Riyâzü’s-sâlihîn’in mukaddimesinde yapıtına sahih hadisleri aldığını, sahihliği sabit olanların dışında bir hadis almamaya itina gösterdiğini; “Her bahse Kur’an-ı Kerim’den ayetlerle başlamayı, manaları kapalı olup açıklamaya gereksinim hissettiren sözleri açıklamayı uygun” bulduğunu belirterek, sahihlik temelinde şu teyidi yapmıştır: “Bir hadisin sonunda ‘müttefikun aleyh’ dediğimde, bunun manası ‘Bu hadisi Buhârî ve Müslim ortaklaşa rivayet ettiler’ demektir.”
İmam Nevevî ile ilgili başvurduğumuz kandil mecazının hakikatini merak edenleri, “Allah, göklerin ve yerin ışığıdır. O’nun parıltısının temsili şudur: Duvarda bir hücre; içinde bir kandil, kandil de bir cam fanus içinde. Fanus güya inci üzere parlayan bir yıldız. Mübarek bir ağaçtan ne doğuya, ne de batıya ilişkin olan zeytin ağacından tutuşturulur. Bu ağacın yağı, ateş dokunmasa bile neredeyse aydınlatacak (kadar berrak) tır. Işık üstüne parıltı. Allah, dilediği kimseyi ışığına iletir. Allah, beşerler için misaller verir. Allah, her şeyi hakkıyla bilendir.” (Nûr 24/35) mealindeki ayetin manasına davet ediyoruz.
