Sinema sanayisinin kriz alanlarının gündemde olduğu ve net bir kurtuluş reçetesinin oluşmadığı günümüzde devayı Afrika’da bulmamız mümkün olur mu? Kalabalık takımlar ve büyük bütçelerle sinema yapılmasının yanında izleyici alışkanlığının değişmesi, sinema salonlarının eski halini araması ve dijital mecraların üretim ve ‘tüketim’ ögelerini tekrar tanımlaması üzere başlıklar sebebiyle yakın vakitte sinemanın yok olacağını düşünenler bile var. Yapay zekayı da eklemek gerek. Dost mu, düşman mı muhakkak değil.
Peki, milyarlarca dolarlık sanayiler, yüz milyonlarca dolarlık sinemalar ve bağımsız olduğunu sav eden şenlik sinemasının bağlılık noktalarının tahliline dair Nijerya’da bir ışık aramaya koyulalım mı?
Evet, Nijerya. Afrika’nın en kalabalık ülkesi. Petrol sayesinde bir periyot refah görecekken ‘kara kıta’nın bahtını yaşayarak yokluğa mahkum edilen Nijerya’da sinema bölümü varsayım edemeyeceğiniz kadar verimli.
Rakamlara bakalım biraz…
Anadolu Ajansı’nın geçtiği habere nazaran Nijerya’da 2023 yılında 2 bin 500 civarı sinema çekilmiş. Ülkemizde 150 civarı uzun metraj sinema çekildiğini düşündüğünüzde nasıl bir görünümden bahsettiğimizi anlayabilirsiniz. Sanayinin getirisi de devasa boyutta. Yıllık 6 milyar dolar üzere bir kapasite kelam konusu. Üstelik yalnızca Nijerya’da değil, Afrika başta olmak üzere siyahilerin yaşadığı dünyanın
her yerinde geniş kitlelere hitap ediyor.
Ve ülke sinemasına ‘Nollywood’ deniyor. Hollywood ve Bollywood’un kavramsallığından mülhem bu ifadeyi 2002’de batılı bir müellif kullanıyor birinci sefer. Ve o günden beri dal bu türlü isimlendiriliyor.
Peki, bu nasıl oluyor?
Öncelikle belirtmek gerek ki Hollywood’un 200 milyon dolarlık, Bollywood’un onlarca milyon dolarlık ya da ülkemizin onlarca milyon liralık sinemaları üzere bütçeler kelam konusu değil. En yalın haliyle, el kamerası ile çekilen sinemaların, görüntü kaset, DVD ve internet eliyle geniş kitlelere ulaşmasından kelam ediyoruz. Bu kıssa 1990’larda başlıyor bilhassa. Görüntü kaset ithal eden bir tüccarın, elinde kalan kasetlerden kurtulmak için amatörce bir şey çekmesi ve sonrasında bunu insanlara çok ucuza satması ile akıl almaz bir furya başlıyor. Evet, tahminen de ‘merdiven altı’ denebilecek bir metotla gelen rüzgar sayesinde Nollywood bugün dünyanın en çok sinema üretilen yeri.
Elbette Nollywood günümüzde yalnızca fazlalık görüntü kasetlere amatörce çekimler yapmak manasına gelmiyor. Dal gelişiyor. Dünya ile entegre hale gelen bir sanayiye dönüşüyor. Mesela Paris’te Nollywood sinema şenliği düzenleniyor. Lakin bu tehlike sinyali manasına da gelebilir. Çünkü global sistem, her şeyi tek tipleştirdiği üzere Nollywood’u da kendine benzetirse, bu efsane tarihe gömülebilir.
İşte bu tehlike tam olarak bir kurtuluş reçetesine işaret ediyor olabilir. Çünkü geçtiğimiz günlerde İstanbul’da olan Nijeryalı direktör ve üretimci Malik Afegbu, “İnternet hudutlarımızı aşmamızı sağladı” dedi. Toplumsal medya ve yapay zeka kullanımı konusunda Nijeryalı gençlerin tüm hudutları aştığını vurgulayan Afegbu devaya işaret ediyor. Tahminen de geniş gruplu, büyük bütçeli, uzun hazırlıklı, çok sinema salonunda gösterimli sinemalar dışında sinemayı daha çok halka indirecek Nollywood formülü tünelin ucundaki
ışığı gösterebilir.
Elbette bahsettiğimiz nokta ticari sinemanın reçetesi olabilir. Sinemanın sanat olduğu hakikatini düşününce, sanatın da ferdi üretim manasına geldiğini hatırlayınca durum biraz değişebilir. Lakin biraz düşününce, “Neden olmasın” diyorsunuz. Bu kadar ferdi olan bir üretiminin daha iptidai kurallarla hayata geçmesi ve elbette daha çok şahsa ulaşması neden mümkün olmasın?
Meselenin kıssa boyutu da önemli. Nollywood’u bütün Afrika’da vazgeçilmez kılan, ele alınan hususların o toprağa ilişkin olmasıydı. ‘Evrensel olmak’ üzere muğlak ve hatta globalleşmenin şekillendirmeye çalıştığı tip kadar mutlak bir katılık yok. Nollywood sinemacıları, merdiven altında yaşarken, merdiven altı beşerinin ulaşabileceği öyküler anlattı. Problemler, kültürel miras, toplumsal gerçekler ziyadesiyle gerçek bir yolla buluşunca geniş kitlelere ulaşması kolay oldu.
Nollywood’un ortaya koyduğu dermana dair reçeteyi biraz netleştirecek olursak, şu soruları lisana getirebiliriz:
Öncelikle sinema üretimini en baştaki kıssa yaklaşımı ve amaç belirlediğine nazaran her şeyi baştan mı düşünmek gerek?
Film çekmek için çok büyük bütçeleri bir kenara bırakarak, bir vakitler Yeni Gerçekçi sinemanın da dediği üzere “kamerayı alıp sokağa çıkmak” mı gerek?
Mecrayı yine düşünüp, kapitalizmin belirlediği dalı sarsarak sinema ya da fiyatlı dijital mecraları bir kenara bırakıp her meskene bir USB bırakarak insanlara ulaşmak mı gerek (USB bırakmak temsili elbette. İnternet bu bakımdan kullanılabilir)?
Anlatılan kıssayı, insanların çoğunlukla yaşadığı kentlere ve sıkıntılara çekerek daha ikna edici mi olmak gerek?
225 milyon nüfuslu Nijerya’da 120 milyon kişinin interneti kullandığını düşünürsek- Nollywood’un izleyiciye ulaşma yollarını kullanmak mı gerek?
İnternet, toplumsal medya ve yapay zekayı tam manasıyla imkan olarak kullanan Nollywood’un bu istikametini takip etmek mi gerek?
Elbette büyük bütçeli yapımlar, IMAX perdelerde izlenecek özel üretimler, şenlik için hazırlanan titiz üretimler tekrar olacak. Pekala, diğer bir pencere açmak mümkün olmaz mı?
Sosyal medyada birçok üretim kanalı zati neredeyse sinema yapıyor.
Bu bir evrimin ya da ihtilalin işareti olabilir mi?
