Târihsel ve makro ölçekte bakıldığında, çabucak güneyinde,
Irak ve Sûriye’deki Rusya ve İran’ın kuvvetli bir halde kendilerine yer bulması Türkiye açısından bir hayra yorulacak bir gelişme değildir.
İran jeopolitikası, şu yahut bu biçimde Doğu Akdeniz’e hakikat bir çıkışı temel almaktadır. Târihteki meşhûr Grek-Pers, Roma-Sasanî ve nihâyet Osmanlı-Sâfevî, Osmanlı-Afşârî, Osmanlı-Kâcârî savaşları bu jeopolitikanın devamlılıkları olarak anlaşılmalıdır. Bu savaşların, tarafları helâk edici etkisi unutulmamalıdır.
Bu jeopolitika, her türlü teopolitikanın üzerindedir.
Tam bilakis, teopolitik burada jeopolitikanın değişkenidir. İsmâil Şah yahut Ender Şah’ın Türk kökenli olması durumu değiştirmemiştir. Her ne kadar Kasr-ı Hoş bu rekâbet ve tansiyonların dozunu düşürmüş olsa da Kacârlar ile Osmanlılar ortasında daha 1906-1907 ortasında bile çatışmalar devâm ediyordu. Bugünkü Irak ve Sûriye coğrafyaları Türk-Fars rekâbeti prestijiyle gri sâhalardı.
Rusya ise Vahim İvan ile kendisini kuşatan Türk Altın Orda devletini dize getirdi. “Sıcak sular” dediği Karadeniz’de Osmanlı hâkimiyetini geriletmek için önünde tek bir mâni kalmıştı. Bu da Kırım’dı. Osmanlı’nın müttefiki olan Türk Giray Hanlığı’nı dize getirdi ve emeline nâil oldu. Bir sonraki kademe ise “daha sıcak sularla”, yâni Akdeniz ile buluşmaktı. Soğuk Savaş evresinde BAAS rejimleriyle yakınlaşması bu sebeptendi. Soğuk Savaş sona erdikten sonra Rusya ağır kayıplar yaşadı. Ukrayna’nın kurulması ve Kırım’dan olması bunun en çarpıcı boyutlarından birisini oluşturuyordu. Karadeniz’de Rusya’nın geriletilmesi ise Türk jeopolitikası açısından, en azından teknik olarak önemli bir yarardı.
Petro’dan başlayarak Rusya’nın, daha geniş bir halkada, BK’nın (Birleşik Krallık) Asya’daki hâkimiyetini geriletmek ve coğrafik avantajlarını kullanarak
bir Asya hâkimi olmak
niyeti vardı. (İran burada çok kritik bir rol oynuyordu. II. Genel Harp sürecinde bir orta İran’ın bu iki rakip kuvvet tarafından işgâl edilmesi tam da bu rekâbetin en uç evresini simgeler. Rusya, asla İran’ı bırakmak istemeyecektir. Sûriye’de bu iki gücün yan yana gelmesi tesâdüf değildir). BK’ın başının bir öteki belâsı daha vardı: Almanya… İngilizler için en büyük tehlike
Rusya ve Almanya’nın güçlerini birleştirmesiydi.
Buna mâni olmak için çok incelikli, âdeta gergef üzere işlediği siyâsetlerle karşılık veriyordu. Bir taraftan
Fransa-Almanya husûmetini
körüklüyor; başka taraftan da yükselen yeni güç olan
Almanya ile Rusya’yı birbirine düşürerek
aralarında güç birliği gelişmesine mâni oluyordu. Bizim için en mühimi ise, BK’ın en az iki asır boyunca
Osmanlı’yı ne öldüren ne de olduran bir hâmi siyâsetini
tâkip etmesiydi. Bu, en azından Tory’lerin hâkim görüşüydü. Gladstone’un taçladığı Whig zaferine kadar devâm etti. Artık gündemde petrol sıkıntısı vardı ve BK, Osmanlı’nın defterini dürmeye karar vermişti. Yakın tehlike ise Almanya idi. I. Harb-i Genelde evvelâ Rusya’yı yanına çekti. Daha sonra Bolşevik İhtilalini kullanarak onu paylaşım dışına attı. Fransa’yı da yarı yolda bırakarak Ortadoğu’nun zenginliklerine çöktü.
Modern Türkiye Cumhûriyeti işte tam da bu iklimde doğdu. Türk jeopolitikası açısından İran bir tehlike olmaktan çıkartıldı. (1935 Sâdâbat Paktı tam da budur).
Bolşevik Rusya ile bir istikrar, hatta yakınlık sağlandı.
Fakat Türk devlet aklı bunların süreksiz olduğunu biliyordu. (Türk çağdaşlaşmasının radikal Batıcı bir çizgiye evrilmesinin en önemli sebeplerinden birisinin yakın tehlike olarak gördüğü Rus ve Fars eksenleri karşısında pozisyonu sağlamlaştırmak telaşı olduğunu düşünüyorum). Hakikaten 1945’de Rusya tekrar dişlerini gösterdi. Türkiye bu sefer NATO üzerinden Angloamerikan bloka daha sıkı kenetlendi.
İkinci Genel Harp sonrasında Rusya kendisi açısından çok akılcı iki atak yaptı. Birinci olarak Angloamerikan blok ile yavaş yavaş şekillenen AB ortasındaki çelişkiyi kıymetlendirdi. Bu çelişki BK ile Almanya ortasındaki tarihî tekâbetin güncellenmiş hâliydi.
Rusya- Almanya yakınlaşması
bilhassa güç alışverişi üzerinden bütün süratiyle devâm etti. Kissinger plânı üzerinden Çin’i kaybetti; lakin bundan daha önemli olarak
Hindistan ile derin bağlar
kurdu.
Emperyalizmin tuhaf bir stratejisi var. Kaybettirmek istediklerine evvelâ kazanmış hissi veriyor. Emperyalizm şişirdiği balonları patlatmakta çok hünerli.
1979 İran İslâm İhtilali, Irak-İran ve Körfez Savaşları, Arap Bahârı tıpkı sürecin Ortadoğu’daki yansımalarıydı. Saddam’ın şişen ve sonra patlatılan egosu tam da bu senaryoya uygundur. İran’a diz çöktürmek için de benzeri şeyi yaptılar. Şiî Hilâli bu şişmenin karşılığıydı. Körfez savaşı ve Arap Bahârı süreçlerinde İran, tahminen de târihinde birinci kez Akdeniz’e bu kadar yakınlaşma fırsatı buldu.
Benzer bir durumu Rusya açısından da görebiliriz. Putin’in toparladığı Rusya,
Sıcak Denizler projesini yine canlandırdı.
Kırım’ı işgâl etmesi, Sûriye’ye yerleşmesi, Afrika’da uzunluk göstermeleri bunun en dramatik etabıydı.
Ukrayna ve Sûriye tarihi İngiliz-Rus ve İngiliz-Alman rekâbetinin ısındığı coğrafya oldu.
BREXIT ile silkinen ve ABD neoconlarını da yanlarına alan BK,
Büyük Britanya Doktrini
ile alanlara tekrar dönüyordu. İster Toryler iste Whigler iktidârda olsun doktrin işliyordu. Her yerde, her biçimde sahnedeydiler. Kısa vakitte bu sürecin semerelerini toplamaya başladılar.
Ukrayna-Rusya savaşı Rusya ile AB ortasında derin bir kopuş doğurdu
. BK’ın beklentisi bu zincirin Rusya-Hindistan ekseninde de kırılmasıydı. Bunu şimdilik başaramadılar. Rusya bu sâyede bâdireyi karşıladı.
Türkiye açısından dramatik olan bu balonlaşmaların ortasında sıkışmasıydı.
Irak ve Sûriye’de İran ve Rusya’ya yer açmak, onların balonlaşmasını sağlamak için geçen vakit içinde Türkiye Angloamerikan blok tarafından epey bocaladı. İki tarihi rakibi tarafından kendisini kuşatılmış buldu.
Devam edeceğiz.
