Yeni Suriye’nin önünde birçok tahlil bekleyen durum (problem, olgu ve oluşum) var. Bunların bir kısmı etrafını saran dost ve düşman ülkelerle ilgili, Bu başka bir mevzu. Öbür kısmı içerideki farklı kümelerle ilgili. Şayet gerçek manada ve ileride ayrılma tehlikesini önleyecek formda bütünlükten kelam ediyorsak “bütün kümelerin bir tek devletin halkı olarak birlik halinde olmaları” kuraldır. Devlet içinde devlet yahut devletimsi oluşumlar var olduğu sürece bütünlük sağlanamaz ve bölünme tehlikesi kapının önünde olur… Bu farklı kümelerin, Suriye özelinde farklı dinleri, mezhepleri, lisanları, küme kültürleri, siyasi tercihleri, dünya görüşleri, hayat tarzları… var. Bu kümeleri, cebir kullanarak “tek lisan, din, mezhep, siyasi görüş ve hayat biçiminde birleştirmek” hem sosyolojik ve siyasi olarak yanlışlı bir yoldur hem de ayrımı pekiştirmekten öbür bir işe yaramaz. Yanlışsız olan tek yol, “ortak bedeller, çıkar ve tehlike” çerçevesinde birlik oluşturmak, bunların dışında kalan farklılıkları her kümenin kendine bırakmak, tek/ bir devletin vatandaşları olarak farklı taraflarını yaşamalarına pürüz olmamaktır. Elbette “insan hakları evraklarının de kabul ettiği” kimi sınırlamalar vardır, olacaktır. Sünnî çoğunluk insan kazanmak, daha da çoğalmak istiyorsa bunun yolu hoş ahlâk, adalet, güzellik ve cazip temsildir. Pekala, dini, lisanı, mezhebi, siyasi görüşü… farklı olanlarla bir ülke halkı olarak birlikte yaşamak, âlâ münasebetler kurmak dinimiz bakımından mümkün ve caiz midir? Bu sorunun yanıtını Kur’an Yolu isimli tefsirimizin Mümtehine (60) mühletinden aktaracağım:
7
. Tahminen de Allah sizinle onlardan düşmanınız olan kimseler ortasında bir dostluk meydana getirecektir. Allah kâdirdir. Allah bağışlayıcıdır, engin merhamet sahibidir.
8
. Allah, din konusunda sizinle savaşmayan ve sizi yurtlarınızdan çıkarmayanlarla güzel münasebetler içinde olmanızı ve onlara adaletli davranmanızı yasaklamaz. Allah adaletli olanları elbette sever.
9.
Allah lakin, din konusunda sizinle savaşmış, sizi yurtlarınızdan çıkarmış ve çıkarılmanıza yardım etmiş olanlarla dostluk kurmanızı yasaklar. Kim onlarla dost olursa işte bunlar kendilerine yazık etmişlerdir. Açıklama: “… 8 ve 9. âyetlerde… 1. âyetteki manasıyla ‘düşman’ kavramının kapsamı belirlenirken, İslâmiyet’i kabul etmeme değil, din konusunda Müslümanlarla savaşma, onları yurtlarından çıkarma yahut çıkarılmalarına yardımcı olma kriterleri temel alınmıştır. 7. âyetin başında yer alan ‘umulur ki, tahminen de’ üzere mânalara gelen ‘asâ’ yardımcı fiilini Cenâb-ı Allah kendisi hakkında kullandığında O’nun tarafından yapılmış bir vaadi tabir eder (Zemahşerî, IV, 88). 8. âyetin tefsiri sırasında Taberî’nin belirttiği üzere -burada verilmek istenen ileti makul olaylarla hudutlu değildir-, âyette yer alan olumsuz nitelikler kapsamına girmedikçe hangi dine mensup ve hangi etnik kökenden olursa olsun milletlerarası toplumun bütün üyeleriyle güzellik ve adalet aslına dayalı münasebetler kurulabilir, bu kararla ilgili nesih savlarının da desteği yoktur (XXVIII, 65- 66). Bu âyetlerde Kur’ân’ın, memleketler arası bağlantılarda çabucak herkesin mâkul ve ikna edici bulacağı bir temel düstur getirdiği görülmektedir. Şöyle ki, aslolan barış halidir ve dostça ilgilerin sağlıklı yürüyebilmesi için şu iki koşula titizlikle uyulması gerekir:
a)
Âlâ niyetli olma ve bunun alakalara yansıtılması,
b)
Bu alanda yapılacak düzenleme ve uygulamalarda, tıpkı biçimde rastgele bir ihtilâf çıkması durumunda adalet ve hakkaniyetin temel alınması. İstisnaî olan hasmane ilgiler içine girmenin münasebeti ise karşı tarafın din özgürlüğünü ortadan kaldırmaya yönelik savaş ilân etmesi ve ülke güvenliğini tehdit eden fiilî davranış ortaya koyması formunda özetlenmiştir. Dikkat edilirse Kur’ân’ın bu hususta ortaya koyduğu temeller Müslümanlara imtiyaz tanıyan yahut sübjektif kıymetlere bağlı unsur ve kurallar olmayıp objektif niteliktedir…” Bazen içeride iki Müslüman küme ortasında da uyuşmazlık, hatta çatışma olabilir; bu durumda ne yapılacağını da şu âyetten anlıyoruz: “Eğer müminlerden iki küme birbiriyle arbedeye tutuşursa çabucak ortalarını düzeltin; ikisinden biri oburunun hakkına tecavüz etmiş olursa -Allah’ın buyruğuna geri dönünceye kadar- haksızlığa sapanlara karşı savaşın; dönerlerse ortalarındaki uyuşmazlığı adaletle tahlile bağlayın ve herkese hakkını verin. Allah hakkı yerine getirenleri sever” (Hucurat:49/9). Âyet, haksız yere devlete başkaldıran kümeler ile devlet ortasındaki savaştan değil, halk ortasında meydana gelen uyuşmazlıklar ve arbedelerden, bunlara karşı güçlü çoğunluğun, adalet ve hakkaniyet ölçüleri içinde tarafları anlaştırma, ortalarını bulma ve gerekirse güce başvurarak haksızlığı tedbire yükümlülüğünden bahsetmektedir. Devlete başkaldıran, hukuka boyun eğmeyen âsi guruplar (bâğîler), kıyas yoluyla bu âyetin kapsamına alınmışlar -bazı istisnalar dışında-s birebir karara ve muameleye tâbi tutulmuşlardır.
