Suriye’de Esad sonrası halkın iradesine dayanan istikrarlı bir idare oluşması vakit alacak. Suriyeli farklı kümeler ortasında ulusal bir uzlaşma sağlanmasının önünde hem iç hem de dış pürüzler var. Bu manilerin aşılması yahut yönetilmesi hem pragmatik hem de itidalli bir siyasi irade gerektiriyor. Muhalefetin şu ana kadar verdiği müspet iletiler yanında düzensizlik manzarasından uzak durması avantaj teşkil ediyor. Fakat gerek YPG ve Deaş üzere kümelerin varlığı gerekse İsrail’in askeri müdahaleleri ülkenin toprak bütünlüğü ve ulusal egemenliğinin tesis edilmesinin kolay olmayacağını gösteriyor. Dahası, şimdilik yenilmiş ve alandan çekilmiş görünen İran ve Rusya’nın izleyeceği siyasetler bu resmi daha da karmaşık hale getirebilir.
Suriye’nin istikrarlı bir sistem kurabilmesi için en büyük avantajı, Türkiye’nin dayanağı olacaktır. İç savaşın başından beri Suriye muhalefetine verdiği dayanak, ulusal çıkarlarını korumak için askeri ve siyasi olarak alanda olması ve yıllardır Suriyeli sığınmacılara konut sahipliği yapmış olması, Türkiye’yi Suriye’de istikrara katkı sağlayacak en değerli aktör kılıyor. Başka dış aktörler Suriye ötesindeki stratejik amaçları doğrultusunda hareket ederken, Türkiye Suriye’nin istikrarını kendi ulusal güvenlik çıkarıyla bir görerek hareket etti. PYD/PKK’nın alan kazanmasının engellenmesi, Türkiye’nin güvenliğinin sağlanmasıyla birlikte Suriye’nin bütünlüğünün korunması açısından da kıymetli. Başka bir deyişle, Türkiye’nin güvenlik korkularının giderilmesi lakin Suriye’de istikrar sağlanmasıyla mümkün.
Diğer ülkelerin stratejik çıkarlarına bakıldığında Suriye’de istikrar ve barışın sağlanmasının öncelikli olmadığı görülüyor. İran için Esad rejiminin ayakta kalması, Lübnan’a uzanan ‘direniş hattının’ korunması açısından değerliydi. Hizbullah’a insan, para ve silah akışının korunması gerekiyordu. Rusya için ise ABD’ye ‘rejim değişikliği siyasetlerinden vazgeç’ iletisinin verilmesi ve ‘Ortadoğu’da ben de varım’ diyebilmek kıymetliydi. Rus gemilerinin Akdeniz’de demirleyebilmesi de stratejik bir kazanımdı. İsrail için Esad ‘bildiğimiz şeytan bilmediğimiz şeytandan evladır’ anlayışı doğrultusunda öngörülebilir bir aktör olmakla kalmayıp Golan Tepeleri’nden fiilen vazgeçen zayıf bir idaresi temsil ediyordu. Amerika da PYD üzerinden Rusya ve İran’a alan bırakmamak ve Deaş’la savaşmak mazeretiyle varlığını sürdürdü.
Türkiye dışındaki aktörlerin bundan sonraki süreçte de Suriye’nin istikrarından fazla kendi stratejik kazanım ve önceliklerine odaklanacaklarını kestirim etmek güç değil. Amerikan ordusu Merkez Komutanlığı’nın (CENTCOM) PYD’ye takviye vermeye devam etmesi ve Deaş’ın olduğu yerleri bombaladığını açıklaması, Amerikan siyasetinde bir değişiklik olmadığı bildirisini veriyor. Biden’ın açıklamalarından da Trump gelene kadar bu siyasetin devam edeceği anlaşılıyor. Blinken Türkiye’ye geldiğinde de bu iletinin tekrarının ötesine geçmeyecektir çünkü Washington’ın Suriye’deki yeni şartlara uygun kapsamlı bir siyaset arayışında olduğuna dair bir işaret yok. Trump’ın ‘bırakın savaşsınlar bizim derdiğimiz değil’ minvalindeki açıklamalarını yeni bir siyaset arayışı olarak okumak pek de mümkün değil.
Trump’ın Suriye’den çekilmek istediği sır değil lakin birinci devrinde Suriye’deki ‘petrolü almalıyız’ biçimindeki açıklamaları hatırlandığında CENTCOM ve İsrail tarafından kalmaya ikna edilebileceği ihtimalini göz gerisi etmemek gerekiyor. CENTCOM Deaş’ın bitmediği, PYD denetimindeki hapishanelerdeki Deaş militanlarının hür kalacağı, Rusya ve İran’ın hala faal olduğu üzere tezlere başvurabilir. İsrail ise Şam’ın eski el-Kaide’li teröristlerin eline geçtiğini ve kendi güvenliği için Suriye’de tam hareket özgürlüğüne sahip olması gerektiğini savunacaktır. Amerika’nın Suriye’den çıkmasının yanlış olacağını söyleyip CENTCOM’un tezlerine takviye olabilir. Bu durumda Türkiye’nin Trump’ı PYD’ye dayanağını sona erdirmesi için ikna etmesi daha güç hale gelebilir.
Amerika’nın siyaset değişimine bağlı olarak hem İran hem de Rusya Suriye’de stratejik kayıplarını telafi etmek isteyebilir. Türkiye Trump’ı PYD/PKK münasebetine son vermeye ikna edebilirse, Rusya ve İran PYD için yeni bir umut kapısı olabilir. Türkiye’nin silah bırakma üzerinden tahlil teklifine yanaşmaya niyetli görünmeyen örgüt, Amerika’nın kalması için elinden geleni yapacaktır lakin bu mümkün olmazsa farklı sponsorlara yönelecektir. Şam’da oluşacak yeni siyasi iradeyle müzakere üzerinden Suriye içerisinde tahlilin modülü olmak istemez ve dış aktörlerin stratejik gayelerine hizmet etme pazarlığı yapmakta ısrar ederse dışlanmakla kalmayıp maksat haline gelebilir. Bu da hem Suriye’nin istikrara kavuşması hem de Türkiye’nin ulusal güvenliğini sağlaması açısından yeni bir meydan okuma manasına gelir.
Türkiye’nin bugüne kadar gösterdiği stratejik sabrın meyvelerini toplamaya başladığı bir periyoda giriyoruz. Lakin önümüzdeki süreçte Suriye’deki siyasi inşa sürecinin iç ve dış aktörler tarafından akamete uğratılması şaşırtan olmaz. Devlet kurumlarının ve siyaset pratiğinin son derece zayıf olduğu ve güçlenmesi için vakte muhtaçlığı olduğu iç savaştan yeni çıkmış bir ülkede, kendine özerk bir alan inşa etmeye çalışan kümelerin ve bunları destekleyen memleketler arası aktörlerin büsbütün oyun dışı kaldığını düşünmek aldatıcı olacaktır. Türkiye bu süreçte yer alacak en aktif aktör olarak, hem Suriye’nin iç aktörleri ortasındaki siyasi uzlaşmanın sağlanması ve hem de memleketler arası güçlerin dahlinin müzakere edilmesi noktalarında kritik bir rol oynayacak.
Bölgesel dengelerin her an değişebileceğini ve dış aktörlerin birçoklarının Suriye’nin istikrarını kendi stratejik önceliklerine feda edebileceğini unutmamak gerekiyor. Türkiye’nin diplomatik gücünün öbür ülkeleri Suriye’de istikrarın öncelenmesine ikna etmeye yetecek nitelikte olması en büyük avantajlarından biri olarak öne çıkıyor. Türkiye siyasi feraseti ve stratejik öngörüsüyle hareket ederek Suriye’de barış ve istikrarı tehlikeye atacak riskleri ortadan kaldırmayı başaracaktır. Bu sürecin kolay olmayacağı kesin lakin Suriye’de istikrarın sağlanmasının Türkiye için ulusal güvenlik çıkarı haline gelmiş olması başarıyı mecbur kılıyor.
