Bu yıl beşincisi yayınlanan Türkiye Ar-Ge İnovasyon Raporu Yöneticisi ve raporu hazırlayan SER Akademi Genel Müdürü Dr. Ömer Özdinç, Türkiye’de Ar-Ge ve inovasyonun gelişim sürecinin son 17 yılında yer alan bir grup olarak ulusal ve milletlerarası onlarca data setinden çıkan sonuçlar ışığında raporu hazırladıklarını belirterek, “Titizlikle hazırladığımız bu raporda objektif datalar ışığında Türkiye’deki Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin fotoğrafını her yıl çekmeye çalışıyoruz. Bu yıl da yüksek teknoloji ve yazılım dalının süratli yükselmeye devam ettiğini, özel bölümün giderek daha fazla katma bedel üretmeye başladığını fakat şimdi önümüzde uzun bir yol olduğunu” söz etti.
Rapora nazaran, Türkiye’de Ar-Ge çalışanlarının sayısı 2023 yılında evvelki yıllara nazaran daha düşük bir artışla 400.000’e yaklaştı. Özel bölümdeki Ar-Ge çalışanları %8,8 artış göstererek 207.000’e ulaşırken, kamu kesimindeki araştırmacı sayısı %7 düştü. İmalat kesimi içinde de en çok artış havacılık dalında gerçekleşti. Dr. Ömer Özdinç bu durumu, “Havacılık dalı Türkiye’de son yıllarda en yüksek artış oranlarını yakaladığı için ona artık Türk inovasyon sisteminin parlayan yıldızı diyebiliriz. Lakin öbür yüksek ve orta yüksek teknoloji bölümlerine de dikkat etmemiz gerekiyor” formunda kıymetlendirdi.
Kamunun Ar-Ge yatırımlarını %167 artırması da raporda dikkatlerden kaçmadı. Kamu Ar-Ge harcamalarının toplamı içindeki hissesini en çok artıran dal %43 ile Savunma Sanayii oldu. İkinci en çok artış tarımda gerçekleşirken daha sonraki yüksek artış oranı yeryüzünün keşfi ve kullanımı alanında gerçekleşti. Son yıldaki yükseköğretim Ar-Ge harcamaları, kamu ve ticari kesite göre daha az artış sağladı.
Bölgesel dağılımda İstanbul’un Ar-Ge harcamalarındaki artışı başkalarına oranla daha az oldu. Kamu kaynaklı harcamaların da tesiriyle birinciliği Batı Anadolu (Ankara-Konya) aldı ve İstanbul ile ortalarındaki fark açıldı.
Raporda dikkat çeken bir öteki bulgu da Ar-Ge harcamalarının %90 artarak GSYİH içindeki oranının %1,42’ye çıkması oldu. GSYİH içindeki Ar-Ge harcamalarının oranı bakımından Türkiye, OECD ülkeleri içinde 28. oldu. 5 yıllık artış göz önünde bulundurulduğunda da 21. sırayı aldı. Dr. Ömer Özdinç, Ar-Ge harcamalarında yüksek artış olmasına karşın bu göstergenin çok artmamasının kıymetli sebeplerinden birisi olarak GSYİH’de yaşanan yüksek artışı işaret etti.
Teknoparklarda firma sayısı 10 bini, istihdam sayısı da 100.000’i geçerken, ihracat fiyatı yıllık %67 artışla 2 milyar dolara yükseldi. TÜBİTAK dayanakları için müracaat sayısı %30 artarken, AB Horizon programına iştirakte ise azalma gözlendi.
Raporun dikkat çeken bir öteki verisi de Türkiye’nin Global İnovasyon Endeksi performansındaki güzelleşme oldu. Türkiye, dünya sıralamasında iki basamak yükselerek 37. sıraya çıktı. Dr. Özdinç, bu iyileşmeyi, “Türkiye’nin Ar-Ge ve inovasyon sistemindeki yapısal dönüşümlerin bir sonucu olarak değerlendiriyorum. Lakin, kurumlar göstergesinde yaşanan gerileme, kurumsal altyapımızı da güçlendirmemiz gerektiğini gösteriyor,” halinde kıymetlendirdi.
Ayrıca 2024, imalat bölümlerinin toplamı için dolar bazında gelirlerin düştüğü bir yıl da oldu. Yalnızca ihracat %0,3 arttı. Şirket karlılık oranlarında ise bir değişim yaşanmadı. İmalat kesimi içinde yüksek teknoloji kesimi, başka teknoloji segmentlerine nazaran yavaşlamadan en az etkilenen bölüm oldu. Yüksek teknoloji kesiminde firma sayısı %8 arttı, ciro ise dolar bazında %7 düştü. İhracat ise son yılların en yüksek artışını (%23) gerçekleştirerek 9 milyar doları aştı. Yüksek teknolojideki istihdam da %2,6 artarak 197.000’e ulaştı. Buna karşın bu artış oranı 2016’dan beri kaydedilen en düşük artış oranı oldu.
Raporun dikkat cazibeli bir öteki kısmı ise Türkiye’nin araştırmacı sayısında OECD ülkeleri içindeki yeri oldu. Ar-Ge TZE işçi sayısında 8. olan Türkiye, artış oranlarına bakıldığında; son bir yıllık artışta Estonya’nın akabinde 2. sırayı alırken beş yıllık artış dikkate alındığında ise 1. sıraya yerleşti.
Yazılım dalında KOBİ’ler 206 milyar TL ciroyla daldaki toplam gelirin %63’ünü, istihdamın da %76’sını oluşturdu. Bunların içinde 10 çalışandan az kişi çalıştıran mikro KOBİ’ler 40 milyar TL ciro üretti ve bölümün 4’te 1’i bu şirketlerde istihdam edildi. Yüksek teknoloji bölümlerinde ise KOBİ’ler 97 milyar TL ciroyla bölümdeki toplam gelirin yalnızca %17’sini üretti. Daldaki çalışanların %39’u da KOBİ’lerde çalıştı.
