Eski kentlerin yapı mimarisiyle, çağdaş kent mimarisinin yapılarının bir ortada olduğu kentlerde rahatlıkla gözlenebilen bir durum var: Eski mimarinin muhakkak bir yumuşaklığı, detaylarla zenginleşen bir tezyinatı, insani sıcaklığa daha fazla müsaade veren bir görünümü varken; çağdaş mimari yapılarının daha keskin çizgilere, yalıtılmış cephelere, geometrik çizgilere, soğukluk hissi veren renklere sahip olduğu görülüyor. Soruna biraz dikkatini celbeden herkes; bu durumun, yalnızca mimarinin tarihî seyri ile ilgili izahlarla açıklanamayacağı, insanın vakit içindeki iç değişimlerini, hayata bakışını, önceliklerinin başkalaşmasını da aşikâr kıldığı kanaatine varacaktır.
Modern hayat, daha yolun başında, maddi amaçların insan hayatının ana ekseni kabul edildiği yaşama biçimi ve alışkanlıklarını geliştirmeyi temel almıştır. Çağdaş dünyada ilerleme temeldir ve bundan kasıt maddi kalkınma, büyüme, zenginleşmedir. Bu manada çağdaşlaşma modelleri, maddi gayelerin yakalanmasına hizmet etmeyen, ilerlemeyi ‘yavaşlatan’, suratı ‘düşüren’, zihinleri ‘yoran’ klasik arayışları pek kâle almaz, çok fazla hesaba katmaz. Hislerle, yönelişlerle, estetik gereksinimlerle değil, daha rasyonel, daha rantabl, daha kârlı ve daha sıkıştırılmış bir mimari anlayışı temel alır. Metropol kültürü, iş merkezleri, siteleşme, dikey yapılaşma, karmaşık yol ağları ve ekonomik temelli yerleşim mantığı bu hayat üslubunun mecburî öncelikleridir.
İnsanın manevi taraflarını, inançlarını, geleneklerini, iç zenginliklerini, kayda bağlanmamış ve kalıplara indirgenmemiş hür hislerini hesaba katan klasik toplumlarda durum bundan epeyce farklıdır. İnsanın manevi memnunluğunu gözeten bir yapı ve kent anlayışı imar hareketlerinin temelini oluşturur. Ticari ve zirai hayat, bu anlayışla uyumlu biçimde yaşar ve gelişir. İnsanın temel muhtaçlıkları temel alınır, bunlar üzerinden sade ve ferah merkezi kentler inşa edilir.
Geleneksel mimari geçmiş toplumların koşulları içinde oluşmuş, demografik olarak daha istikrarlı, daha az sıkışık, sonlu sınai alanları ve toprağa dayalı üretimin daha geçerli olduğu daha kanaatkâr bir dünyanın ürettiği bir mimaridir. Bu bakımdan muhakkak avantajlara sahiptir. Günümüzün ekonomik ve demografik gerçeklikleri, ekonomik zorunlulukların kentleri kalabalıklaştırması, sınai üretimin zirai üretime nazaran mevzi kaybetmesi, gereksinimlerin daha fazla maddi imkanı gerektiriyor olması üzere pek çok sebeple çağdaş vakitler yapı ve kent kurarken dezavantajlı durumdadır. Lakin bu dezavantajların, yeniden çağdaş hayat üslubunun kendi başına bela ettiği, kendi mantalitesinden türeyen aksilikler olduğu da bir gerçektir.
Bugün İstanbul üzere tarihi dokuyu çağdaş yapılaşma ile iç içe yaşatan kentlere panoramik nazarla baktığımızda, bu iki farklı insan ve hayat modeli ortasındaki zıtlığı açıkça teşhis edebiliriz. Görünüm birbirine hiç de uygun olmayan lego kesimlerinin metazori birbirine yapıştırıldığı iğreti ve zorlama bir yığıntı karakteri arzeder. Kent bu birbirine uyumsuz modülleri bir ortada tutmak için kendini çok biçimde zorlamakta, adeta sancılar içinde kıvranmaktadır.
Bu derme çatma zorlama bütünlük içinde; eski kentten kalan klasik yapıların insani manada bir sıcaklık, yeni kent yapılarınınsa bariz bir soğukluk yaydığını insaf sahibi herkes kabul edecektir. Sıkıntıyı daha da temelli bir noktaya çekersek, zıtlıklarla dolu bu sancılı görünüm; mimarinin tarihi seyrinden çok daha ötede, insanın değişmesini, maddi yönelişlerle, iç dünyasından, maneviyatından, hislerinden, estetiğinden pek çok şeyi feda ederek; keskin, katı, köşeli, soğuk bir hayata geçiş yaptığı gerçeğini apaçık ortaya koyuyor. Hoşluk, incelik, doğallık, estetik ve maneviyat üzere pür insani saiklerin yerini; kârlılık ve verimlilik üzere maddiyata dayalı katı münasebetlerin aldığı soğuk bir çağın içindeyiz artık!
